Artrose

Het gewricht

Wat zijn de gewrichtsstructuren?

Bij een gewricht zijn de uiteinden van beide botten die met elkaar in contact staan, bedekt met gewrichtskraakbeen. Het gewricht is omringd met een synoviale membraan die in het gewricht een synoviale vloeistof afscheidt. Buiten de synoviale membraan liggen het gewrichtskapsel en de gewrichtsligamenten die de beide botten tegenover elkaar houden en voor de stabiliteit van het gewricht zorgen.

Waarom een dergelijke structuur? De beide botten moeten over elkaar kunnen glijden om te kunnen bewegen. Maar door het gewicht van het lichaam, bijvoorbeeld ter hoogte van de knie of van de enkel, zorgt dit glijden voor een progressieve slijtage van het bot die sneller optreedt dan het herstel ervan. 

Daarom is het kraakbeen aanwezig, dat een zachtere samenstelling en een gladder oppervlak heeft waardoor schokken worden opgevangen en het glijden gemakkelijker gaat. Het gewrichtsoppervlak van het kraakbeen wordt bovendien “gesmeerd” door de synoviale vloeistof die werkt zoals olie in de zuiger van een motor.

Het kraakbeen

De kenmerken van het kraakbeen

Het gewrichtskraakbeen heeft zeer speciale kenmerken. Het bevat slechts zeer weinig cellen, chondrocyten genoemd, die in staat zijn om nieuw kraakbeen aan te maken. Het bezit geen enkele zenuw, wat logisch is want als het zenuwen zou hebben, zou de kleinste schok of beweging last veroorzaken.

Het bezit ook geen enkel bloedvat. Met andere woorden, het krijgt geen zuurstof, geen voeding door de arteriële microcirculatie en het is niet in staat om afvalstoffen van de chondrocyten via de veneuze en lymfatische microcirculatie te elimineren.

Hoe functioneert het dan? In feite gedraagt het zich als een spons. Als het wordt samengedrukt, scheidt het de afvalstoffen uit in de synoviale vloeistof. Als de druk vermindert, haalt het zuurstof, water en de nodige voedingsstoffen uit de synoviale vloeistof. Opdat het kraakbeen gezond zou blijven, moeten we bewegen.

De kwetsbaarheid van het kraakbeen

Het kraakbeen leeft traag. Hoewel het in staat is om gezond te blijven of om kleine laesies te herstellen, kan het nooit ernstige laesies verhelpen of zichzelf herstellen als het kapot is. Herhaalde microtraumata – zoals tijdens het joggen, bij overbelasting van het gewricht bij wedstrijdsporten, door regelmatig zware gewichten te dragen, door de normale as van het bot te verstoren door schoenen met hoge hakken te dragen – geven risico op een progressieve achteruitgang van het kraakbeen die onomkeerbaar is.

Het gezond houden van het kraakbeen hangt af van de afwisseling samendrukken/ontspannen die het overdag ondergaat. Dit betekent dat langdurig, onbeweeglijk stilstaan (permanente samendrukking) schadelijk is voor het kraakbeen. Maar langdurig neerliggen (constante ontspanning) is even slecht. Overgewicht of teveel spieren veroorzaakt langdurige samendrukkingen. Gebrek aan lichamelijke activiteit is even slecht.

De diagnose

De diagnose van artrose

De diagnose van artrose wordt door de arts gemakkelijk gesteld op basis van de symptomen en het onderzoek van de gewrichten.

In alle gevallen is het motief voor een raadpleging altijd de pijn in combinatie met functionele hinder, die de bewegingen van het gewricht kan beperken.

De diagnose van artrose kan enkel door een arts worden gesteld

Pijn heeft de volgende kenmerken:

In het begin van de ziekte wordt pijn uitgelokt door bewegingen en verdwijnt ze bij rust; dit is wat we een “mechanische” pijn noemen. Artrose van de heup veroorzaakt pijn bij het stappen. Artrose van de knie zorgt ervoor dat we moeilijk de trap op- en aflopen, de armen optillen is pijnlijk bij artrose van de schouder enz.

Logischerwijze wordt pijn ’s morgens het minst gevoeld en neemt het toe tijdens de activiteiten overdag. Pijn is maximaal ’s avonds waardoor slaapstoornissen optreden.

Naast de pijn is er vaak stijfheid van het zieke gewricht na een rustperiode. Hoe langer men inactief is, hoe erger de stijfheid zal zijn. De stijfheid is dus maximaal ’s morgens, na een nacht slaap. Deze gewrichtsstijfheid verzacht geleidelijk aan bij het bewegen. Men spreekt van een fase om ’s morgens “in gang te komen” die meestal minder dan 30 minuten duurt, bij het ontwaken of na een lange tijd niet te hebben bewogen.

In een meer gevorderd stadium van de ziekte kan pijn permanent worden. In dit geval verergert ze door bewegingen en verdwijnt niet meer bij rust. Ze kan de patiënt wakker maken (ongeveer 50 % van de artrosepatiënten wordt ’s nachts wakker door de pijn). Artrose van de heup kan uitstralen naar de bil, de dij of de knie.

Koud en vochtig weer kan de symptomen van artrose versterken.

In het gevorderde stadium van artrose, wordt pijn permanent

De functionele hinder bestaat uit een afname van de omvang van de normale bewegingen van het gewricht door de pijn en de stijfheid van het gewricht.

De initiële impact ervan hangt af van de activiteit van de patiënt: artrose van de handen zal, zelfs in lichte mate, een pianist meer hinderen dan een metser. Door de evolutie zal artrose de handelingen in het dagelijkse leven steeds moeilijker en zelfs onmogelijk maken.

Zoals bij alle chronische pijnen zal het beroeps-, het gevoels- en het sociale leven aangetast worden. Ongeveer een derde van de mensen die voor artrose worden behandeld, lijden ook aan een depressie en angst.

De onderzoeken

De aanvullende onderzoeken zijn onschadelijk.

Door het gewricht te bewegen, zal de arts de graad van instabiliteit van het gewricht onderzoeken. Hij zal een zwelling zien tijdens ontstekingsopstoten. Hij zal de vervormingen bestuderen. Op termijn kan de as van het bot verstoord zijn en O- of X-benen veroorzaken.

Om zijn diagnose te bevestigen, kan de arts twee onderzoeken voorstellen.

Ten eerste een bloedafname waardoor naar een eventuele ontsteking zal worden gezocht.

Ten tweede zal hij röntgenfoto’s vragen die de verandering van het gewricht zullen tonen. Maar de omvang van de radiologische tekenen komt niet overeen met de omvang van de symptomen: men kan op de röntgenfoto een ernstige artrose zien die asymptomatisch kan blijven en omgekeerd.

De evolutie

De evolutie van de symptomen is moeilijk te voorspellen.

Deze varieert van de ene tot de andere persoon en is niet gelijkmatig in de tijd.

Artrosepijn is in eerste instantie mechanische pijn met soms ontstekingsopstoten tijdens dewelke het kraakbeen sneller wordt afgebroken (1, 2, 3).

Artrose evolueert met opstoten

Hoe ontstaat artrose?

Het begin is een afbraak van de bestanddelen van het kraakbeen, wat leidt tot het scheuren van het kraakbeen en het progressief verlies van zijn elasticiteit en van zijn glad oppervlak.

Er kunnen zeer kleine deeltjes van het kraakbeen loskomen in de gewrichtsholte en een tijdelijke ontsteking veroorzaken van het synoviale membraan die gepaard gaat met tijdelijke pijn.

Het kraakbeen verdwijnt geleidelijk aan en als de ruwe oppervlakken van de uiteinden van beide botten tegen elkaar wrijven, ontstaat pijn die maximaal is tijdens het bewegen.

Er gebeuren dan drie dingen die we kunnen beschouwen als een poging om de schade aan het gewricht te compenseren of te herstellen.

Eerst zien we een toename van de hoeveelheid synoviale vloeistof (om het glijden te vergemakkelijken?). Het gewricht zwelt, de overmaat aan synoviale vloeistof rekt het synoviaal kapsel en de ligamenten uit waardoor pijn ontstaat.

Vervolgens slijt het bot af en probeert het zich te herstellen. Jammer genoeg doet het dit wanordelijk waardoor “papegaaienbekken” worden gevormd die we op de röntgenfoto’s zien (in wetenschappelijke termen worden deze botuitsteeksels “osteofyten” genoemd). Als gevolg hiervan verdikt het gewricht en wordt het vervormd.

Ten slotte verdikken de synoviale membraan en het gewrichtskapsel (in een poging om de stabiliteit van het gewricht te behouden?), de omringende ligamenten en spieren trekken zich samen met als resultaat een gewricht dat stijver wordt en moeilijker te bewegen is.

Gewoonlijk gebeurt dit proces zeer traag, daarom wordt artrose geassocieerd met bejaarden.

Meestal is slechts één gewricht getroffen: het gewricht van de knie, de heup of de wervel-kolom is meestal getroffen. Maar er bestaat ook gegeneraliseerde artrose (= meer dan 3 zieke gewrichten bij dezelfde persoon), artrose van een hand enz.

We zien een familiale vatbaarheid voor artrose, en artrose komt bij voorkeur bij vrouwen voor.

Als artrose duidelijk aanwezig is, hebben we een pijnlijk, vervormd en stijver gewricht met een groter volume