DEFINITIE EN INLEIDING
Inleiding
Er zijn zoveel soorten hoofdpijn (in medische termen spreekt men over “cefalea”). Sommige soorten zijn een alarmsignaal dat er misschien iets ernstig gebeurt in ons hoofd, andere zijn ongevaarlijk niettegenstaande ze ons het leven ondraaglijk kunnen maken.
De gevaarlijke soorten hoofdpijn zijn anders dan de soorten die we allemaal hebben gehad tijdens griep, een stresserende periode of na te veel alcohol te hebben gedronken. Laten we zeggen dat we moeten opletten voor een nieuw soort hoofdpijn, die plots opkomt en meteen zeer intens is, vooral na een schok aan het hoofd of als we aan hypertensie lijden. Aanhoudende hoofdpijn die snel verergert moet ook als een alarmsignaal worden beschouwd.
Hoofdpijn die gepaard gaat met koorts, hoofdpijn die gelokaliseerd en altijd op dezelfde plaats optreedt, hoofdpijn die slaperigheid, verwarring of agitatie veroorzaakt, hoofdpijn die een stijve nek of minder kracht in de ledematen veroorzaakt, al deze soorten hoofdpijn kunnen wijzen op een ernstige ziekte in haar beginstadium.
We moeten dan zeer snel, zelfs dringend, een arts raadplegen om de ziekte te behandelen waarvan hoofdpijn een symptoom is en om de schade aan de hersenen te behandelen.
Plotse, ongewone, ernstige hoofdpijn die gepaard gaat met andere symptomen wijst op een spoedgeval
In dit hoofdstuk zullen we ons beperken tot hoofdpijn die ongevaarlijk is. Tussen de pijnaanvallen in wordt alles opnieuw normaal. Gelukkig zijn dit de meest frequente soorten. Het gaat om migraine en spanningshoofdpijn.
Migraine en spanningshoofdpijn zijn “functionele stoornissen” die geen enkel letsel veroorzaken
Migraine
Deze bijzondere vorm hoofdpijn is beperkt tot één deel van de schedel, rechts of links. Ze komt voor in aanvallen: de pijn komt geleidelijk aan opzetten (niet plots) alvorens een plateau te bereiken en duurt enkele uren tot enkele dagen als we ze niet behandelen. Gewoonlijk gaat het om kloppende pijn, “men voelt het hart kloppen in het hoofd”. Elke lichamelijke inspanning, lawaai en licht verhogen de intensiteit van de pijn die gewoonlijk matig tot ernstig is. Migraine gaat soms gepaard met misselijkheid en braken.
Het enige wat de patiënt kan doen, is zijn activiteiten stopzetten en zich in een kamer afzonderen, weg van alle licht en lawaai, en in het donker blijven liggen zolang de aanval duurt.
Migraine betekent "halve schedel" in Oud-Grieks
De voortekens
De migraine-aanval treedt meestal op bij het ontwaken. In 20 % van de gevallen komen er eerst voortekens voor die de patiënt vaak goed kent.
Deze tekens zorgen ervoor dat men de aanval kan voorspellen, hem kan behandelen alvorens de pijn doorzet en zo de duur van de aanval kan verminderen en de intensiteit van de pijn kan beperken.
In medische taal noemt deze periode die aan de pijnaanval voorafgaat, het “aura”. Het aura duurt enkele minuten tot een uur. Het bestaat gewoonlijk uit gezichtsstoornissen, bijvoorbeeld lichtflitsen of flikkerende slingerlichten. Soms gaat het om problemen met de gevoeligheid aan één zijde van het lichaam, zoals een verstijving van of gekriebel rond de mond of in een hand. Meer zelden ziet men gehoorstoornissen, gedragsstoornissen enz.
Deze voortekens verdwijnen snel en volledig. Het neurologisch onderzoek is normaal.
Een veel voorkomende ziekte
Men meent dat deze ziekte ongeveer 12 % van de bevolking en meer vrouwen dan mannen treft. 40% tot 50 % van de patiënten hebben 2 aanvallen of meer per maand. Migraine komt meer voor bij jonge volwassenen.
Gewoonlijk verschijnt ze tijdens de adolescentie en vermindert ze geleidelijk aan vanaf de leeftijd van 50 jaar. Bij vrouwen treedt migraine vaak op rond de puberteit en verdwijnt in > 65 % van de gevallen bij de menopauze. Ze verergert rond de maandstonden en kan worden uitgelokt door de anticonceptiepil. Maar vaak verbetert ze tijdens de zwangerschap.
Bij kinderen duren de aanvallen duidelijk minder lang. De lokalisatie van de pijn is anders, ze komt hoofdzakelijk voor ter hoogte van het voorhoofd, aan beide zijden van het hoofd. De spijsverteringsstoornissen zijn ook groter.
Er bestaat ook migraine bij kinderen
Spanningshoofdpijn
Hier situeert de pijn zich aan de buitenkant van de schedel. Het hoofd zit precies tussen een bankschroef en de pijn bereikt beide kanten van het hoofd, hoofdzakelijk achteraan en aan de zijkanten van de schedel. Men spreekt over “tension headache” die gewoonlijk licht tot matig is.Een veel voorkomende ziekte
Recente enquêtes tonen dat 62,6 % van de Europese volwassen bevolking het afgelopen jaar geleden heeft aan spanningshoofdpijn.
Bij 3 % van de bevolking kan ze chronisch worden met een frequentie van minstens 15 dagen per maand, gedurende 6 maanden of langer en meestal ten gevolge van een misbruik van pijnstillers.
Spanningshoofdpijn verschijnt vaak tijdens de adolescentie, bereikt haar piek rond de leeftijd van dertig jaar en treft meer vrouwen dan mannen. Maar ook sommige kinderen kunnen eraan lijden.
In eerste instantie moeten we vermijden dat spanningshoofdpijn een dagelijkse kwaal wordt
DE OORZAKEN
Migraine komt herhaaldelijk voor en is zeer invaliderend.
Er bestaan geen twee identieke migrainepatiënten. Bovendien kan bij dezelfde persoon de pijnlijke kant veranderen van de ene tot de andere aanval en kan één aanval een aura hebben en de volgende niet.
Men associeert het aura met een samentrekking van de bloedvaten in de schedel en de pijn die volgt op een extreme verwijding van deze bloedvaten die gepaard gaat met een stijging van hun permeabiliteit en ontstekingsproblemen.
De huidige beschikbare behandelingen proberen deze gebeurtenissen onder controle te houden.
De oorzaken zijn nog slecht gekend
Spanningshoofdpijn kan worden veroorzaakt door stress, maar ook door een slechte houding, overwerktheid, problemen met het zicht enz.
DE BEHANDELING
De behandeling van een migraine-aanval
Het is aanbevolen om de behandeling van migrainepijn stapsgewijs uit te voeren. Deze behandeling moet geleid en opgevolgd worden door een arts die de geschikte soort behandeling zal aanraden. Een bepaald aantal van deze patiënten zal geholpen zijn met klassieke pijnstillers (acetylsalicylzuur of paracetamol), eventueel in combinatie met middelen tegen braken.
Als de aanval opkomt, is de pijn vaak ondraaglijk
Als dit niet volstaat, kunnen er bepaalde niet-steroïdale ontstekingsremmers (NSAID) worden gebruikt, eventueel in combinatie met een geneesmiddel tegen braken.
Bij onvoldoende doeltreffendheid zal men overgaan naar de derde stap met een specifieke behandeling tegen migraine waaruit men een keuze maakt uit de triptanen.
Er bestaan nog andere geneesmiddelen en ook enkele behandelingen zonder geneesmiddelen hebben ook hun nut bewezen – zoals acupunctuur.
Migraine-patiënten, raadpleeg een arts! Er kunnen u talrijke doeltreffende geneesmiddelen worden voorgeschreven
Tegenwoordig is het een vergissing om uw migraineaanvallen als een noodlot te ondergaan, ze te minimaliseren, ze gewoon te worden en uzelf erdoor heen te slaan. Er bestaan doeltreffende behandelingen, maar ze kunnen zich tegen u keren als ze slecht gebruikt worden.
Met andere woorden, zelfmedicatie kan ervoor zorgen dat de frequentie van de hoofdpijn en de ernst ervan toenemen.
“Ik heb het altijd moeilijk gehad als de mensen zeiden:
“Een beetje hoofdpijn zal me niet tegenhouden”. Bij mij hield hoofdpijn mij de hele dag in bed, het was de hel! Gelukkig heb ik uiteindelijk een geneesmiddel gekregen dat mijn aanvallen sneller verzachtte.”
De behandeling van spanningshoofdpijn
De eenvoudige pijnstillers (paracetamol, …), de niet-steroïdale ontstekingsremmers (NSAID) en lage doses tricyclische antidepressiva blijven de hoekstenen van de behandeling.
Er bestaan ook veel behandelingen zonder geneesmiddelen waarvan de doeltreffendheid werd bewezen als ze alleen of in combinatie met de hierboven vermelde geneesmiddelen worden gebruikt. Hiertoe behoren:
- Ontspanning, biofeedback en cognitieve gedragstherapie: ze hebben mettertijd hun doeltreffendheid bewezen en moeten worden beschouwd als eerste optie.
- Ook acupunctuur heeft zijn nut bewezen.
- Er zijn veel andere methoden nuttig gebleken, zoals het natuurlijk extract van Petasites (groot hoefblad) en vitamine B2.
Gevaar: het misbruiken van pijnstillers
Volgens het Belgisch centrum voor farmacotherapeutische informatie (BCFI) kan “Het dagelijks gebruik van pijnstillers een afhankelijkheid veroorzaken die zich door twee soorten klachten uit.
Men ziet een toename van de frequentie van hoofdpijn (gaande tot dagelijkse aanvallen). Deze door pijnstillers geïnduceerde hoofdpijn treedt bij ongeveer 1 % van de totale bevolking op en ontwikkelt zich sluipend gezien men ongeveer 5 jaar moet wachten alvorens deze hoofdpijn dagelijks optreedt.
“Pijnstillers mogen enkel worden genomen bij een aanval en nooit dagelijks, waarbij men te hoge doses moet vermijden”
Dit verschijnsel werd duidelijk beschreven met ergotamine maar werd ook aangetoond bij het gebruik van triptanen, acetylsalicylzuur, paracetamol, dextropropoxyfeen en codeïne. De patiënten die combinatiepreparaten gebruiken (combinaties met codeïne en/of cafeïne) hebben een grotere kans om door pijnstillers geïnduceerde hoofdpijn te krijgen.
Bovendien werd een gewenningsverschijnsel gezien bij het plotse stopzetten van de behandeling. Bij 2/3 van mensen die pijnstillers chronisch gebruiken, treedt een verergering op van de hoofdpijn (en andere ontwenningssymptomen, zoals misselijkheid, braken, zweten, slapeloosheid) als ze plots stoppen met hun pijnstillers. Om deze klachten te verlichten, zullen de patiënten opnieuw pijnstillers gebruiken en komen ze zo in een vicieuze cirkel terecht”.
“Opgelet: het misbruiken van pijnstillers leidt tot afhankelijkheid”
PREVENTIEVE BEHANDELING
Preventieve behandeling van migraine
De onderhoudsbehandeling van migraine is bedoeld om de aanvallen te spreiden met behulp van dagelijks in te nemen geneesmiddelen. Men moet eraan denken bij patiënten die meer dan twee aanvallen per maand hebben en bij patiënten die ernstige en langdurige aanvallen hebben ondanks een aangepaste behandeling die niet volstaat.
De preventieve behandeling vermindert de ernst en de frequentie van de aanvallen maar kan ze toch niet volledig verhinderen. Slechts een derde van de patiënten reageert op een preventieve behandeling, maar er bestaan verschillende geneesmiddelen die men op hun beurt kan proberen. Dit is de moeite waard want bij de patiënten die erop reageren, vermindert de maandelijkse frequentie van hun aanvallen met 50 % of meer.
De preventieve behandeling vermindert de frequentie en de ernst van de aanvallen, maar niet bij iedereen
Preventieve behandeling van spanningshoofdpijn
Ook hier is er een te volgen procedure, die uw arts kent.Bepaalde ontspanningstechnieken (biofeedback) blijken doeltreffend als profylaxe.
Deze geneesmiddelen- en niet geneesmiddelentechnieken kunnen worden gecombineerd.
Soms moeten meerdere geneesmiddelen geprobeerd worden alvorens we de geschikte behandeling vinden
Advies
Advies in geval van migraine
Bij migrainepatiënten bestaan er vaak één of meerdere uitlokkende factoren die eigen zijn aan elke patiënt. Deze leren kennen en ze vermijden, kan veel pijn besparen. Hier volgt de meest voorkomende lijst:
- Angst, stress, opwinding, zorgen, ergernis, perioden van veranderingen en aanpassing
- Onregelmatigheden in de levensgewoonten (niet op een vast uur eten, onregelmatige slaapuren, …)
- Vermoeidheid, te veel of te weinig slaap
- Het drinken van alcohol of van rode wijn
- Roken
- Het vasten, hypoglycemie
- Voedingsmiddelen rijk aan histamine: gerookte voedingsmiddelen, vis, schaal- en schelpdieren, bepaalde gefermenteerde kazen, chocolade, aspartaam, alcohol, gedroogde vruchten, citrusvruchten
- Hormonale veranderingen bij de vrouw
- Bepaalde geneesmiddelen, vooral als ze overmatig worden ingenomen.
Advies in geval van spanningshoofdpijn
Bij u is er iets dat de hele dag door een spanning veroorzaakt van de spieren van uw hoofd en uw nek zodat de spieren vermoeid zijn en de dag eindigen met een pijnlijke samentrekking.
Bijgevolg:
- Ga na of u een juiste werkhouding hebt.
- Controleer of u geen zichtproblemen hebt.
- Gun uzelf enkele momenten van ontspanning.
- Leer om te gaan met uw stress.
- Let erop dat u voldoende slaapt.
- Doe ontspanningsoefeningen.
- Leid een zo regelmatig mogelijk leven.
- Neem niet te veel pijnstillers.
Regel uw bureaustoel zodanig dat het toetsenbord ter hoogte van uw navel komt, dat u met uw zitvlak achteraan de stoel zit en dat uw rug goed wordt ondersteund door de rugleuning. Houd uw nek soepel en goed recht.
Bereid uw raadpleging voor
Als het klinisch onderzoek normaal is, zal de arts zijn diagnose enkel stellen op basis van wat u hem vertelt over uw hoofdpijn. Het is ook zeer nuttig om betrouwbare informatie te geven, die u de dag van elke aanval hebt genoteerd in plaats van een beroep te doen op uw geheugen. Het gaat om echt detectivewerk.
Algemeen:
- Sinds wanneer hebt u hoofdpijn? (beginleeftijd)
- Is de hoofdpijn op een specifiek ogenblik in uw leven begonnen? (verhuizen, verlies van werk, gestart met de anticonceptiepil, …)
- Wat is de gebruikelijke frequentie van uw pijnaanvallen?
Hier volgt de ideale inhoud van uw fiche voor elke aanval. U kunt deze afdrukken: beschrijving van de aanval, beschrijving van de omstandigheden van de aanval, effect van de behandeling.
Hier volgt de ideale inhoud van uw fiche voor elke aanval. U kunt deze afdrukken: beschrijving van de aanval, beschrijving van de omstandigheden van de aanval, effect van de behandelingBeschrijving van de aanval
- Datum
- Aanvangsuur
- Einduur
- Lokalisatie van de pijn
- Intensiteit van de pijn: ken uw pijn een waarde toe van 0 tot 10, waarbij 0 geen pijn en 10 onverdraaglijke pijn betekent
- Aanwezigheid van voortekens – welke?
- Bent u misselijk geweest?
- Hebt u moeten braken?
- Versterkt lawaai de pijn?
- Is licht ondraaglijk geworden?
- Andere vaststellingen
- Wat hebt u gedaan om de pijn te verdragen? (ziekteverlof, afzondering, …)
Beschrijving van de omstandigheden van de aanval
- Waar was u?
- Hinderde iets u in uw omgeving? (rook, warmte, koude, lawaai, licht, …)
- Wat deed u als de aanval begon?
- Bent u momenteel gestresseerd of overspannen?
- Hebt u die dag uw gewoontes veranderd? (een maaltijd overgeslagen, gaan eten op restaurant, …)
- Beschrijf zorgvuldig wat u de afgelopen 12 uur hebt gegeten en gedronken.
- Als u een vrouw bent, is het de periode van uw maandstonden?
- Wat is volgens u de uitlokkende factor?
Effect van de behandeling
- Welk(e) geneesmiddel(en) hebt u genomen? (naam, dosis, aantal)
- Welke doeltreffendheid had de behandeling met geneesmiddelen?
- Helpt het als u een kop sterke koffie drinkt?
- Helpt het om ijs op uw hoofd te leggen?
- Hebt u een ander “trucje” om de pijn te verzachten?
- Doet u iets om de aanvallen te voorkomen?
- Neemt u geneesmiddelen buiten de aanvallen? Welke?
Stovner LJ et al, J Headache pain 2010, 11:289-299 Derry S et al, Cochrane Database Syst Rev 2010: CD008040 CBIP, fiche de transparence – Antimigraineux – juillet 2008
